Jongste aktiwiteit:

Sagte blou oë agter ’n goue raam bril

Dit was ’n warm somersdag en die twee periodes net voor tweede pouse. Ons standard 4 klas (graad 6 vir die millenniums) moes ’n uur lank in die Afrikaanse klas sit en goed leer waarvoor ek nie eintlik omgegee het nie. Tog, ons opdrag om iets oor ’n Afrikaanse digter te skryf, het ek met groot ywer gedoen.

Al is dit nou al soveel baie jare gelede, kan ek steeds onthou dat my natuurlike keuse Totius was. Iets omtrent die man se gelaatstrekke fassineer my tot vandag toe nog en sy gesig getuig van ’n saggeaarde kunstenaar wat medelye gehad het vir mens en dier. Iemand wat diep kon dink en diep kon voel.

Waarom ek daardie dag so helder onthou is omdat die liewe Afrikaanse juffroutjie, klein en blond, byna uit haar vel geklim het van opgewondenheid – tot my verleentheid! As iemand wat nie gemaklik is met enige ophef nie, was haar opgewonde aandag bietjie te veel na my smaak. Haar aandrang om nie net een keer nie, maar sommer DRIE keer my geskrewe stukkie voor te lees, het my laat wens die aarde maak oop en sluk my sommer net daar-en-dan heel in.

Totius (21/2/1877 – 1/7/1953) was ’n bynaam wat Jacob Daniël du Toit op universiteit gekry het. Al wou hy aanvanklik ’n myningenieur word, oorreed sy moeder hom om predikant te word. (Predikante het seker meer aansien in die samelewing gehad as ’n myningenieur en aansien is tragies genoeg báie belangrik vir sommige.)

Sy letterkundige nalatenskap sluit in die eerste Afrikaanse vertaling van die Bybel, die Psalms as liedere, sowel as ’n aantal digbundels. Voor die Tweede Vryheidsoorlog publiseer hy gedigte onder die skuilnaam “Jaduto”, maar na die oorlog raak hy bekend as Totius. Hy speel ’n baie belangrike rol in die eerste opbloei van poësie in Afrikaans.

Nadat Totius uit Amsterdam terugkeer (waar hy as teoloog gestudeer het), trou hy op 28 Augustus 1903 met Maria, die jongste dogter van professor Dirk Postma, stigter van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika. Maria se troetelnaam vir Totius was Jongie en die kleinkinders het hom later oupa Jongie genoem.

Uit hul huwelik word twee dogters en vier seuns gebore. Francois, die jongste, was net oor ’n jaar oud toe hy op 7 November 1920 aan meningitis sterf. So skryf Totius oor Francois :
Vier laaste snikkies
Van my sterwende wig! –
Wat hier al immer,
immer gebeur –
’k vergeet hul nimmer,
nimmermeer …

Wilhelmina, die oudste dogter word enkele weke later op 31 Desember deur ’n weerligstraal in haar slaapkamer getref. Weer skryf hy :
o Gee maar net ’n sekonde
van voorwetenskap, en sy
was nie dáár in die vreeslike stonde
toe die weerligstraal van ons dak sou gly.
o Gee my maar net ’n sekonde
van voorwetenskap, en ’k sal
van arg’lose wesens ontkoming verkonde
voordat nog die dood hul skielik oorval …

Alhoewel dit nie Totius se eerste skryfwerk was nie, debuteer hy met die bundel “Bij die monument” (1948), wat hy as ’n beskeie bundeltjie beskryf. Daarna volg bundels soos “Verse van Potgieter’s trek”, “Wilgerboombogies”, “Oor Rachel”, “Trekkerswee” (waarmee hy die eerste Hertzogprys verower het), “Passieblomme” (ook ’n Hertzogprys), “Uit donker Afrika” en sy laaste digbundel “Skemering” wat in 1948 gepubliseer is. Totius het ook “Kinderverse vir huis en skool” geskryf, maar die resensies was nie baie vleiend nie.

Interessant genoeg was daar in dieselfde tydperk ’n hele aantal “groot geeste” gebore. Mense wat groot impak op Afrikaans gehad het, soos Jan F.E. Celliers (1865), Eugene Marais (1871), A.G. Visser (1878), C. Louis Leipoldt (1880) en D.F. Malherbe (1881).

Hier onder is twee van Totius se bekendste gedigte:

Vergewe en vergeet

Daar het ’n doringboompie
digby die pad gestaan,
waar lange ossespanne
met sware vragte gaan.
En eendag kom daarlangs
’n ossewa verby
wat met sy sware wiele
dwars-oor die boompie ry
“jy het mos, doringstruikie
my anderdag gekrap;
en daarom het my wiele
jou kroontjie plat getrap”
die ossewa verdwyn weer
agter ’n heuweltop,
en langsaam buig die boompie
sy stammetjie weer op
sy skoonheid was geskonde;
sy bassies was geskeur;
op een plek was die stammetjie
so amper middeldeur.
Maar tog het daardie boompie
weer stadig reggekom,
want oor sy wonde druppel
die salf van eie gom
ook het die loop van jare
die wonde weggewis –
net een plek bly ’n teken
wat onuitwisbaar is.
Die wonde word gesond weer
as jare kom en gaan,
maar daardie merk word groter
en groei maar aldeur aan. (Bij die monument, 1908)

O die Pyn-gedagte

O Die pyn-gedagte: My kind is dood! …
dit brand soos ’n pyl in my.
Die mense sien daar niks nie van,
en die Here alleen die weet wat ek ly.
Die dae kom en die nagte gaan;
die skadu’s word lank en weer kort;
die drywerstem van my werk weerklink,
en ek gaan op my kruisweg vort.
Maar daar skiet aldeur ’n pyn in my hart,
só, dat my lewe se glans verdwyn:
Jou kind is dood met ’n vreeslike dood!
en – ek gryp my bors van die pyn.
O die bliksemgedagte! … Ja, lieflingskind,
één straal het jou skone liggaam verskroei,
maar bliksemstrale sonder tal
laat my binneste brand en bloei.
Sy was so teer soos ’n vlindertjie,
sy’t lugtig omheen geswerf;
‘n asempie wind kon haar vlerkies breek
en – kyk watter dood moes sy sterf!
Hoe weinig die kinders wat so moet sterf,
dis één uit die tienduisend-tal.
en ag! dat dit sy was en ek moes sien
dat sy dood in my arms val!
O die pyn-gedagte: My kind is dood! …
dit brand soos ’n pyl in my;
die mense die sien daar niks nie van,
en die Here alleen die weet wat ek ly. (Passieblomme, 1934)




Hier's ek weer, Hier's ek weer, Met my storie voor jou deur....

1 Kommentaar

Maak 'n opvolg-bydrae

Up
Top Ranked Users

[joinup_core_top_members columns=”1″ space=”no” max_members=”3″ behavior=”columns” columns_responsive=”predefined”]

Activity Feed